Trong khi tất cả các môn thi còn lại đều đã chuyển sang hình thức thi trắc nghiệm, môn văn vẫn giữ hình thức thi tự luận. Tuy nhiên, thời gian làm bài đã rút ngắn lại, từ 180 phút còn 120 phút. Cấu trúc đề thi vì vậy cũng có thay đổi.
Phần đọc hiêu văn bản chỉ còn 1 văn bản với 4 câu hỏi nhỏ, so với năm trước là 2 văn bản với 8 câu hỏi nhỏ. Câu hỏi số 4 của phần này cũng không yêu cầu học sinh trả lời bằng hình thức viết đoạn văn như năm ngoái. Về mức điểm, tổng điểm của phần này vẫn là 3 điểm, bằng với năm 2016. Có thể thấy ngay, nếu học sinh nắm vững kỹ năng làm bài Đọc hiểu, các em đã “bỏ túi” một số điểm không nhỏ.
Phần Nghị luận xã hội chuyển từ hình thức viết bài văn ngắn khoảng 600 chữ sang viết đoạn văn ngắn khoảng 200 chữ. Mức điểm cho phần này từ 3 điểm đã giảm thành 2 điểm. Việc viết đoạn thực sự là một thách thức với học sinh bởi trong 200 chữ mà chuyển tải được hết ý tứ của mình một cách gãy gọn, mạch lạc là điều không dễ. Hơn nữa, lâu nay các em đã quen với việc luyện viết một bài văn.
Phần Nghị luận văn học chiếm lại thế thượng phong của mình khi mức điểm của phần này là 5 điểm, chiếm một nửa tổng điểm toàn bài. Số điểm tăng lên nên tất nhiên yêu cầu cho phần này cũng cao hơn. Trong phần này học sinh có thể được yêu cầu nghị luận về một bài thơ/đoạn thơ; nghị luận về một tác phẩm/đoạn trích văn xuôi hoặc nghị luận về một ý kiến bàn về văn học.
Muốn thi tốt phải nhớ rằng học đi đôi với ôn, ôn dựa trên cơ sở của học. Đây là một quá trình lâu dài, đòi hỏi nhiều thời gian và công sức. Nếu các em không học gì hết, đồng nghĩa với việc không có kiến thức nền vững chắc thì việc ôn chỉ vớt vát phần nào số điểm chứ không thể mang lại kết quả như mong muốn. Để có thể nhớ kỹ những kiến thức trọng tâm, các em hãy lập đề cương ôn tập ngắn gọn cho từng phần và luôn mang theo đề cương bên mình, thường xuyên đọc đi đọc lại.
Với phần Đọc hiểu văn bản, các em lập bảng hệ thống những kiến thức về phong cách ngôn ngữ, phương thức biểu đạt, thao tác lập luận, các biện pháp tu từ… Thông thường, văn bản xuất hiện trong đề thi sẽ thuộc các phong cách ngôn ngữ chính luận, báo chí, nghệ thuật nên các em cần ôn tập kỹ những kiến thức về các loại văn bản này. Hãy rèn luyện để viết được những câu trả lời vừa ngắn gọn, vừa đủ ý, tránh tuyệt đối những câu trả lời có dung lượng còn dài hơn văn bản trong đề. Ngoài bài tập thầy cô cho trên lớp, các em nên làm thêm bài tập từ những nguồn khác: các trang mạng uy tín, các sách tham khảo…
Với phần Nghị luận xã hội, các em phải nắm vững các bước làm văn Nghị luận xã hội, và cách triển khai một đoạn văn. Khi làm bài không được xuống dòng, ngắt đoạn như năm ngoái, cần rèn luyện kỹ năng nhận diện đề: đề thuộc kiểu bài nghị luận về hiện tượng đời sống hay Nghị luận về tư tưởng đạo lý, luận đề đặt ra là gì. Các em có thể tìm sẵn ý cho một số chủ đề quen thuộc như vai trò của tri thức, kỹ năng; sức mạnh của ý chí; tầm quan trọng của cá tính, các truyền thống đạo lý tốt đẹp của dân tộc, văn hóa giao tiếp, việc bảo vệ môi trường… Thường xuyên đọc báo để nắm bắt tình hình xã hội và các vấn đề đang được dư luận quan tâm; sưu tập, chọn lọc những dẫn chứng tiêu biểu, chính xác, độc đáo và học thuộc chúng, khi đó bài viết của các em sẽ đa chiều, đa diện, sâu sắc hơn.
Với phần nghị luận văn học, các em phải nắm vững kỹ năng làm các dạng bài phân tích thơ, phân tích nhân vật bàn về một nhận định văn học… Như vậy, khi làm bài các em mới không rơi vào diễn xuôi thơ, hoặc kể chuyện đơn thuần. Với mỗi tác phẩm, các em nên lập đề cương tóm tắt bố cục, kết cấu, nội dung chính và những điểm nghệ thuật nổi bật. Phải nắm chắc những gì cốt lõi, cơ bản nhất của tác phẩm thì mới có thể xoáy đúng yêu cầu đề khi phân tích. Cần học thuộc dẫn chứng quan trọng trong các tác phẩm vì chỉ khi trích dẫn tốt thì việc phân tích, bình giảng mới trở nên thuyết phục. Cũng có thể học thuộc một số nhận định hay về tác giả, tác phẩm, những nhận định này nếu được đưa vào hợp lý sẽ khiến bài viết của các em trở nên sâu sắc hơn. Nếu được các em nên chuẩn bị sẵn một vài mở bài dạng linh hoạt, có thể dùng trong nhiều trường hợp, phòng khi quá bối rối, không nghĩ ra được gì thì có thể đem ra sử dụng. Như vậy, các em sẽ viết tiếp được phần thân bài mà không bị mất thời gian.
Phần lớn học sinh thường mất điểm vì thiếu kiến thức do không học bài. Tuy nhiên cũng có những em đã học rất kỹ, ôn rất nhiều nhưng khi làm bài điểm vẫn không cao. Đó là do các em thiếu kỹ năng làm bài. Các em thường phạm một số lỗi như sau:
– Trả lời không đúng trọng tâm. Ví dụ đề yêu cầu chỉ ra phương thức biểu đạt chính nhưng các em lại chỉ ra tất cả các phương thức biểu đạt.
– Trả lời thiếu cụ thể. Ví dụ các em chỉ ghi văn bản viết về đối tượng nào mà không ghi cụ thể văn bản viết cái gì về đối tượng.
– Trả lời chưa đủ ý. Các em chỉ dừng lại ở việc nêu hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ mà không gọi tên biện pháp tu từ và chỉ ra biểu hiện của biện pháp ấy trong câu thơ. Các em chỉ nêu nội dung hiện thực được tác giả phản ánh trong văn bản mà không chú ý đến tư tưởng, tình cảm tác giả gửi gắm.
– Trình bày quá dài dòng. Thay vì viết 2 – 3 hàng, nhiều em viết thành đoạn văn dài dẫn đến rối rắm, khó hiểu.
– Ý tưởng nghèo nàn, lý lẽ ít ỏi.
– Bố cục lộn xộn, lập luận thiếu chặt chẽ
– Viết lan man, dông dài, không đúng trọng tâm, trọng điểm. Hoặc các em không xác định được ý chính cần viết, hoặc các em quá tham kiến thức.
– Diễn xuôi thơ hoặc kể chuyện về nhân vật.
– Thiếu dẫn chứng hoặc chưa biết cách phân tích dẫn chứng.
– Còn mắc nhiều lỗi diễn đạt: dùng từ, đặt câu, viết đoạn.
Từ những sai lần thường gặp trên, khi làm bài thi, các em nên lưu ý một số điểm sau:
– Giữ tâm lý thật bình tĩnh, thoải mái.
– Phân bố thời gian hợp lý: Dành 15 phút cho phần Đọc hiểu văn bản, 25 phút việt đoạn Nghị luận xã hội và 80 phút viết phần Nghị luận văn học. Đay chỉ là con số ước chừng, các em có thể gia giảm tùy vào sự mạnh yếu của mình vào mỗi phần.
– Đọc thật kỹ đề và gạch chân những từ quan trọng. Phải lưu ý đặc biệt đến yêu cầu đề, phạm vi đề.
– Trả lời phần Đọc hiểu văn bản ngắn gọn, rõ ràng,cụ thể, đúng trọng tâm, tránh bỏ quên, bỏ sót ý nào. Không nên viết đoạn văn dài khi trả lời phần Đọc hiểu, vì như vậy sẽ mất thời gian làm ở các phần tiếp theo.
– Viết nhanh dàn ý vào giấy nháp trước khi làm văn. Như vậy sẽ dễ phân bố thời gian viết từng đoạn và đỡ sót ý trong quá trình làm bài.
– Nắm vững kỹ năng làm bài, viết đoạn Nghị luận xã hội hay viết bài Nghị luận văn học cũng phải đúng các bước làm bài, đúng bố cục của dạng bài.
– Viết đoạn văn, bài văn đúng hướng, nêu bật trọng tâm, tránh lan man, xa đề.
Văn học là nghệ thuật nhưng văn học cũng là khoa học. Người làm văn muốn cao điểm phải nắm được những kiến thức và kỹ năng cần thiết. Học và ôn thi thật tốt, thật bình tĩnh, thoải mái khi làm bài, hẳn các em sẽ hoàn thành bài thi của mình như mong muốn.
ThS PHẠM THỊ THANH NGA
(Giáo viên Trường THPT Chuyên Lê Hồng Phong, TP.HCM)